Zewsząd dobiegają głosy o kryzysie Kościoła. Jest to w istocie rzeczy pytanie o to, co zostało kryzysem dotknięte. Kryzys ten w różnych miejsca globu – mimo podobieństw i cech wspólnych – ma cały szereg lokalnych swoistości.

W Polsce kryzys Kościoła w niewielkim stopniu dotyka instytucji religijnej, którą Kościół przestał być już dawno, a może w naszym kraju nigdy nie był. Kościół pełnił w dziejach Polski rolę struktury państwowotwórczej, potem gwaranta jedności (jak te zrastające się członki św. Stanisława), potem doszła funkcja międzypaństwa w okresie interregnum, a potem bardzo długo z niewielkimi przerwami – państwa zastępczego.

Po roku 1989 stał się Kościół polski zastępczą monarchią, nadającą państwu pozbawionemu majestatu instytucji publicznych właśnie ten majestat. Tak więc papież Polak był rodzajem króla polskiego i zasługi dla jego królestwa przewyższają niepomiernie te religijne. Potem było gorzej. Majestat skarlał do wielu diecezji i przybrał niekiedy cechy groteskowe jak słynna kareta w kształcie dyni w której jeden z biskupów udał się na łowy. Ale zdjęcia także innych biskupów, opartych o złote trony w drogocennych szatach, zastępowały tę właściwą ludowi potrzebę oddawania komuś czci monarszej i podziwiania dworskiego życia. Ta funkcja była potrzebna dla państwa, a stała się zabójcza dla religii.

A teraz zderzamy się z podwójną pustką. Ogarnia ona i nasze państwo, i Kościół. Nawet w tym procesie  panuje zjednoczenie obu tych podmiotów.