Smutne treści wielkopostne katolickich przekazów medialnych tego roku we Francji rozjaśnia informacja wstępna programu red. Aymerica Pourbaix z dnia 19 marca 2023 roku w CNEWS[1]. Dotyczy ona wzrostu liczby chrześcijan w świecie, głównie za sprawą Azji i Afryki. I to pomimo wzmożonego terroru oraz prześladowań chrześcijan właśnie na tych terenach. I na przekór licznym odejściom oraz modnym aktom apostazji w Europie. Program red. Pourbaix podaje aktualną liczbę 1,3 miliarda chrześcijan w świecie. Dodajmy, że Wikipedia wskazuje liczbę wyższą – od 1,6 do 2 miliardów osób, co stanowi 32% ludności świata. Szacunki Stolicy Apostolskiej widzą w tych liczbach ok. 17,7% katolików.
Uderzającym ewenementem tych danych jest przestrzeń wzrostu liczby wierzących: Bliski Wschód i Afryka. Są to jednocześnie miejsca narodzin chrześcijaństwa i jego sztuki:[2] Palestyna, Egipt, Syria, Grecja, Antiochia z szerokimi okolicami, Cypr, Mezopotamia. Pierwszymi chrześcijanami byli Żydzi, do Rzymu chrześcijaństwo dotarło ze Wschodu (podział Cesarstwa Rzymskiego na Zachodnie i Wschodnie dokonał się w r. 395). Są to także miejsca jego prześladowań. I w pierwszych wiekach, i teraz chrześcijaństwo to najbardziej prześladowana religia świata poza Europą.
Ginęli tragicznie jego głosiciele: apostołowie i pierwsi uczniowie Jezusa, tacy jak na Wschodzie: Marek – założyciel chrześcijaństwa koptyjskiego w Aleksandrii, Tadeusz, Tomasz. Ginęli wyznawcy, ukrywający się w katakumbach i prywatnych domach – przynajmniej do roku 313, roku wydania Edyktu Mediolańskiego i uczynienia chrześcijaństwa religią państwową za sprawą cesarza Konstantyna. Jego matka św. Helena, jak głosi tradycja, odnalazła w r. 326 pamiątki po Chrystusie, w tym krzyż, którego relikwie znajdują się w Bazylice Męki Pańskiej w Jerozolimie. Wartości tego krzyża mają wymiar ponadartystyczny.
Sztuka wraz z urzekającym swym pięknem i nierzadko ponaddekoracyjną funkcjonalnością trwa przez wieki, stanowiąc świadectwo sposobu życia ludzi, którzy ją do bytu powołali i tych, którym służyła oraz tych, którzy ją przechowywali i przechowują. Dlatego słowo o niej, zwłaszcza z terenu bliskowschodniego, mniej nam Europejczykom znanego, wydaje się nieodzowne. Nie wnikamy w sztukę koptyjską. Stworzona w II – III wieku n.e. sztuka chrześcijańska trwa w swym fundamencie do czasów najazdu Arabów (wiek VIII), potem tylko w pewnym stopniu. Obecnie wymaga opieki w jej utrzymaniu. Ale niektóre jej artefakty, jak np. dwie postaci chrześcijańskie: Marii i św. Jana Damasceńskiego z iluminacji do manuskryptu Bible Orientale z VI w. powtarzają się później w reedycjach. Oprócz manuskryptów ze wspaniałymi zdobieniami sztuka chrześcijańska na Bliskim Wschodzie obfituje w zabytki architektoniczne, zwłaszcza bazyliki oktagonalne, katakumby, sarkofagi, często z zapisami i zdobieniami, malarstwo, mozaiki różnego typu na sklepieniach, ścianach, posadzkach, przedmioty kultu w muzeach, kościołach czy pomieszczeniach prywatnych. Wczesne chrześcijaństwo nie oferuje nam zrazu postaci Chrystusa, albowiem stały temu na przeszkodzie mistycyzm i sekretność wiary chrześcijańskiej oraz zakaz uprawiania malarstwa figuratywnego. Ikony i inne prezentacje figuratywne są późniejsze. Krytycy sztuki[3] widzą sztukę wczesnochrześcijańską jako próbę pogodzenia pogańskości i mitologiczności (powtarzalność pewnych motywów o tym charakterze, np. Orfeusza z lirą), starotestamentowości (np. motywy Jakuba, Mojżesza czy Jonasza) z symbolami nowego chrześcijaństwa (motyw ryby, figury pasterza z owieczką na ramieniu itd.). A nadto – sztuka ta wchłania również charakterystyczne aspekty kultury i wierzeń lokalnych, bardzo różnorodnych w swym szerokim wymiarze przestrzennym.
[1]Zob program A. Pourbaix pt. „Saint Joseph, un Patron pour les hommes ?”, 19 marca 2023 r. W cyklu „En Quête d’Esprit”, CNEWS.
[2] Na temat sztuki chrześcijańskiej w Oriencie – por. filmik z red. Ch. Dickèsem z cyklu „Au Risque de l’Histoire”, pt. „L’Orient à l’origine de l’art chrétien”. 16 marca 2023 r., KTO TV.
R. Ziadé, L’Art des Chrétiens d’Orient, Citadelles & Mazenod, 2022. Album wykorzystywany w programie przez red. Dickèsa.
Encyklopedie.
[3]Np. Raphaëlle Ziadé, L’Art des Chrétiens d’Orient, 2022. Album wykorzystywany w programie Ch. Dickèsa.
