Złożona jest motywacja wypowiedzenia przez André Malraux – pisarza i dyplomatę francuskiego – znanych słów: „Wiek XXI będzie wiekiem mistycznym lub nie będzie go wcale”. Jeszcze bardziej złożone są powody ich przytaczania. Nas skłoniły do ich przywołania nie względy ekologiczne, kwestia wzrostu lub słabnięcia religijności czy dobra wśród ziemian, którego – podobno – nie jest mało. Jako przykład podaje się ogłoszenie w 2013 r. – w 6 lat po śmierci – błogosławionym zmarłego w wieku 15 lat młodzieńca Carla Acutisa. W lipcu tego roku ma nastąpić jego kanonizacja. Przytaczamy więc te słowa, gdyż pragniemy przyjrzeć się fenomenowi mistyki. A w wieku XX problem mistyki jest bardzo żywotny, co potwierdzają rozmowy filozofów i religioznawców francuskich w programie KTO TV red. Régisa Burneta pt. „La Mystique existe-t-elle?”, maj 2024 r. Choć – jak wiadomo – mistyka jako sposób przeżywania wiaryma głębokie umocowanie historyczne. Wspomnijmy tu choćby o doświadczeniach ojców pustyni, świętych: Augustyna, Bernarda z Clairvaux, Franciszka z Asyżu, Teresy z Avila, Marii Małgorzaty Alacoque, Tereski z Lisieux i wielu innych, znanych i nieznanych.
Czym jest mistyka, w odróżnieniu od mistycyzmu? Wikipedia określa mistykę jako drogę duchową człowieka do osiągnięcia przez wiarę spotkania z Bogiem już w życiu doczesnym. Samo spotkanie jest zwieńczeniem tej drogi, nazwanym „zjednoczeniem mistycznym”. I tak rozumie mistykę chrześcijaństwo. Pokrewne słowo „mistycyzm” oznacza doświadczenia religijne, polegające na relacjach z rzeczywistością pozaziemską lub transcendentalną, pojętą różnorodnie, w zależności od wyznania. Żydzi, chrześcijanie czy mahometanie sferę tę utożsamiają z Bogiem, dla buddystów czy hinduistów transcendencja jest tożsama z panteistyczną Jednią itd. Na uboczu pozostaje rozumienie transcendencji przez niektórych fizyków jako zbioru praw wiecznych i niezmiennych, organizujących wszechświat.
U podstaw mistyki tkwi wiara w możliwość duchowego obcowania człowieka z bóstwem oraz w możliwość poznania tajemnic bytu w drodze objawienia. Jest to doświadczenie mistyczne, inne od ezoteryki, opartej na telepatii, jasnowidzeniu czy odbiorze kosmicznej energii.
Zjawiska mistyczne nie są wytłumaczalne prawami nauki. Znaczenie słowa wiedzie do wyrazu mystikos, sugerującego tajemniczość. Przeżycie mistyczne dokonuje się dzięki łasce, otrzymywanej od Boga bezzwrotnie. Ale darowi temu muszą towarzyszyć: modlitwa, udział w sakramentach św., kontemplacja, medytacja, cisza, transformacja wewnętrzna, pewna izolacja, poczucie osiągnięcia pełni doznań. Zasadniczą rolę w mistyce odgrywa przeświadczenie o posiadaniu duszy jako wewnętrznego światła, związanego z obecnością Boga w człowieku. Prawdziwe zjednoczenie Boga z człowiekiem nastąpi dopiero po jego śmierci fizycznej.
Bierna natura mistyki chrześcijańskiej odróżnia ją od gnozy, stawiającej na aktywność w otrzymaniu oświecenia.
Istnieją zapisy doświadczeń mistycznych bądź w formie utworów artystycznych, literackich i malarskich, jak np. dzieła przedromantycznego artysty Blake’a pt. Zaślubiny Nieba i Piekła, Urizen stwarzający świat, bądź jako zapisów osobistych o charakterze zwyczajnym, np. Hildegardy z Bingen (wiek XI). Osobną sprawą jest obecność mistycyzmu w utworach literackich, jak np. Księgi narodu i pielgrzymstwa polskiego, Dziady Mickiewicza, czy Król Duch Słowackiego. Istnieje mistyka w muzyce, np. utwory Bacha, Händla czy niektóre utwory muzyczne Beethovena. Pozostawili nam też arcydzieła mistyczne wielcy malarze, jak np. Leonardo da Vinci, El Greco czy Rembrandt.
Filozofia wnosi do mistyki myśl porządkującą i wzbogacającą jej opis, co czyniło wielu myślicieli, m.in. Pseudo-Dionizy Areopagita, Johannes Eckhart, św. Augustyn i inni. Henri Bergsonowi zawdzięczamy bogaty opis zjawiska mistyki jako aktu twórczego otwartego, rzuconego w powszechną ewolucję twórczą. Jego koncepcja mistyki jest inna niż np. Immanuela Kanta, zakładającego w swym pojęciu „metafizyki transcendentalnej” istnienie pierwotnych kategorii umysłu.
Mistyka chrześcijańska zawiera obietnicę otrzymania czegoś wyższego w zamian za składaną ofiarę z życia (zniknięcia siebie), dyfuzję idei ofiarniczej w grupie społecznej i jej orkiestrację w grupie – jak mówią rozmówcy programu red. Burneta w KTO TV. Tym czymś w mistyce chrześcijańskiej jest Bóg. Pytaniem o ewidentność tego założenia, o ewidentność istnienia Boga kończy się francuski program pt. „La mystique existe-t-elle?”. Odpowiedź jednak pada: „Zakładamy, że istnieje i wierzymy w to”.
Korzystałam: poza wymienionym w tekście filmikiem także z opracowań Wikipedii oraz wyszukiwarki Google.
