Joris-Karl Huysmans, François Mauriac, Julien Green, Georges Bernanos, Paul Claudel, Joseph Malègue, Éric-Emmanuel Schmitt – to nazwiska najwybitniejszych francuskich pisarzy, którzy po nawróceniu większości z nich stali się pisarzami katolickimi. Nie tu miejsce na esej naukowy o twórczości literackiej pisarza. Ale zaistniało coś niezwykłego na rynku wydawniczym Francji, co zadecydowało o przyznaniu przez autorkę prawa zaistnienia na stronie Kongresu felietonowi o pisarzu. To nie skala talentu, bo Paul Claudel, Mauriac czy Bernanos zyskali wyższą zapewne rangę w literaturze światowej. Tym czymś jest ogromna popularność „autobiografii duchowej” najmłodszego z wymienionych, obecnie zamieszkałego w Belgii Érica-Emmanuela Schmitta. Popularność ta podsycana jest między innymi dołączeniem do tekstu posłowia pióra urzędującego papieża oraz zawartością treściową utworu, którą w każdej autobiografii stanowi życie lub fragment życia autora. „Autobiografia duchowa”, o której będzie mowa, a ściślej gatunkowo „ dziennik podróży”, jest zapisem pielgrzymki do Jerozolimy, na którą zaprosił pisarza sam papież Franciszek. I ten fakt też przydaje ciekawości czytelniczej. Zgodnie z prawami formy dziennikowej utwór pełen jest przywołań różnych faktów z wcześniejszych faz życia pielgrzyma oraz różnego typu refleksji i przemyśleń. Ważnych dla tekstu, gdyż mamy do czynienia z doktorem filozofii i pisarzem – byłym ateistą, autorem sztuk teatralnych, wystawianych też w Polsce (np. w Teatrze Polskim we Wrocławiu „Małe zbrodnie małżeńskie”) i w trzydziestu paru krajach, powieści, esejów czy tekstów autobiograficznych.

Pisarzowi zależy na określeniu swego utworu mianem „książka duchowa”, nie „religijna”, gdyż jak mówi w „Le défi de Jérusalem (2023, tytuł francuski: „Wyzwanie Jerozolimy”, w polskim przekładzie Sen o Jerozolimie, 2024), drąży nie tylko problemy ściśle religijne, ale i te stawiane przez miasto trzech monoteizmów kulturze świata, przestrzeni i historii. W dodatku klienci w księgarniach wiedzą, że ten były ateista doznaje objawień i pisze o nich w Le défi de Jérusalem. Już wcześniej w książce Noc ognia pisał o swym nawróceniu na pustyni, ukazując człowieka, stojącego na krawędzi zwątpień, który przechodzi Saharę, a nikt, kto to czyni, nie wraca tym samym człowiekiem. Tu wyznaje: „Jeśli o mnie chodzi, faktycznie uwierzyłem na Saharze, ale chrześcijaninem zostałem dopiero w trakcie lektury Ewangelii, które nauczają o poświęceniu, a niedawno moją religijną przynależność wzmocniło objawienie przy Grobie Świętym. Nie ja wybrałem Boga, lecz On wybrał mnie. Wzruszony zaakceptowałem to, co było mi dane zobaczyć” (s. 185). Największym zainteresowaniem czytelniczym cieszy się opowieść o objawieniu Chrystusa, jakiego doznał u Jego Grobu: „Klękam, pochylam się do przodu i… I… Zostaję usidlony. Niespodziewanie moje nozdrza wypełnia woń ludzkiego ciała. Czuję dziwne ciepło. Jest wręcz namacalne. Tuż przede mną. Pada na mnie potężne spojrzenie. Stamtąd. Wzdrygam się. Niemożliwe! Zamykam oczy, by odpędzić kuriozalne odczucia,…” (s. 140). Gdy  diarysta opowiadał to zdarzenie redaktorowi programu L’Esprit des Lettres” Jean-Marie Guénois, ten zaniemówił, znieruchomiał, zbladł i potem krzyknął: „Słyszycie??? Słyszycie???” Obok siedziało dwóch innych pisarzy.

„Wyzwanie Jerozolimy” zawiera też krótkie historie co ważniejszych pomników architektury, jak byłej świątyni Salomona lub górujących nad miastem, jak Kopuła na Skale, podbarwionych śladami nowoczesności. Wiele też jest opowiastek typowych dla codzienności arabskiej i żydowskiej.

Syntezę przesłań swego dziennika zawarł Schmitt w krótkim zdaniu, o którego sensie rozmawiał  redaktor Guénois z samym pisarzem: „Myślałem, że przeniknę Jerozolimę, lecz to ona przeniknęła mnie” (s. 216). Ale dla czytelnika ważne wyzwanie książki mieści się też w zdaniu, które autor usłyszał w telefonie: „Halo, Éricu Emmanuelu? Papież Franciszek na Ciebie czeka”. Czytelnik myśli: Dlaczego na pielgrzymkę do Jerozolimy papież zaprosił właśnie tego człowieka? Czyżby Franciszek przewidział, że pisarza spotka tam coś podobnego do objawienia samego Chrystusa? Schmitt lubi podkreślać, że chrześcijaństwo jest tajemnicą.

Korzystałam:

Znajomość pewnych utworów Schmitta

Sen o Jerozolimie, tłum. Adriana Celińska, Znak, Kraków, 2024.

Program J.-M .Guénois z cyklu L’Esprit des Lettres, KTO TV, 31 marca, 2023.

Wikipedia